Αγιονορείτικες εμπειρίες (Ε') - Πλάτωνας-Αριστοτέλης 1-2 (στην παράταση)

Η παρέα απόψε στ' αρχονταρίκι εκλεκτή.

Καλογέρια σπουδαγμένα στα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.

Κι Έλληνες λαϊκοί, όλων των κοινωνικών τάξεων, μορφωτικών επιπέδων και ιδεολογιών...

Θέμα της συζήτησης η μοναχική ακτημοσύνη.

Και, κουβέντα στη κουβέντα, φτάσαμε και στο φλέγον ζήτημα της ατομικής ιδιοκτησίας και της κοινοκτημοσύνης.

Ένας μοναχός, αγγλικής καταγωγής, ομιλών απταίστως την αρχαίαν ελληνικήν, υπερασπιζόταν σθεναρά την κοινοκτημοσύνη ως το τελειότερο οικονομικό και πολιτικό σύστημα.

Ήρθε κι η σειρά του αδελφού Ασκάριου να ομιλήσει, είχε φάει ο καημενούλης όλο το φαγητό του, κι η γλωσσούλα του κροτάλιζε...

"Πάτερ μου, η αλήθεια είναι πως στην ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα οι γυναίκες και τα παιδιά είναι κοινά!

Ο μέγας φιλόσοφος ήταν και υπέρ της κοινότητας των κτημάτων, αλλά την περιόριζε στις δύο ανώτερες κοινωνικές τάξεις, τους άρχοντες και τους φύλακες.

Υπέρ της μερικής κοινοκτημοσύνης ήταν και οι Πυθαγόρειοι: "τα των φίλων (μόνο!) κοινά".

Ιστορικά η κοινοκτημοσύνη αποδείχθηκε μια ουτοπία.

Δεν μπόρεσε να φτουρίσει ούτε στην πρωτοχριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων.

Κι εκεί, απ' τις πρώτες μέρες, επικράτησε η ιδιοτέλεια, ο νεποτισμός, το μικροσυμφέρον.

Στις Πράξεις των Αποστόλων διαβάζουμε πως ο Ανανίας και η Σαπφείρα παραβίασαν την αρχή της κοινοκτημοσύνης και τους επιβλήθηκε η θανατική ποινή.

Στο θέμα που συζητάμε, ρεαλιστικότερη μου φαίνεται η άποψη του Αριστοτέλη.

Που θεωρεί την κοινοκτημοσύνη επιβλαβή για την κοινωνία.

"Κάθε πράγμα που ανήκει σε όλους δεν το φροντίζει κανείς", μας λέει. "Γιατί είναι ίδιον των ανθρώπων να ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με όσα τους ανήκουν ατομικά".

Πολλοί θεωρούν την ιδιοκτησία ως αιτία όλων των κακών. Αλλά κάνουν λάθος. Πόσες συγκρούσεις και εγκλήματα δεν βλέπουμε ανάμεσα σε συνιδιοκτήτες πραγμάτων, ακόμα κι αδέλφια;

Άλλωστε οι άνθρωποι δεν αδικούν και δεν κλέβουν μόνο από έλλειψη των αναγκαίων. Το κάνουν πολύ συχνότερα για να ικανοποιήσουν την πλεονεξία ή την ακολασία τους...

Ο Αριστοτέλης υποστήριζε την ατομική ιδιοκτησία ως θεσμό που ταιριάζει περισσότερο στη φύση του ανθρώπου.

Ως λάτρης όμως της "μεσότητας" προτείνει και τρόπους (νομοθετικά μέτρα, παιδεία, φιλοσοφία, καλλιέργεια ηθών) που θα θέσουν εύλογα όρια "ώστε να περιστείλουν κάθε υπερβολή που οδηγεί στην εξαχρείωση και στην εκμετάλλευση".

Άλλωστε η εξισορρόπηση των ανισοτήτων ήταν βασική επιδίωξη των αρχαίων φιλοσόφων.

Π.χ., ο Φαλέας ο Χαλκηδόνιος είχε προτείνει ένα πρωτότυπο σύστημα σταδιακής και ειρηνικής ανακατανομής του πλούτου: οι πλούσιες γυναίκες να παντρεύονται υποχρεωτικά φτωχούς άντρες ώστε να εξασφαλίζεται η συνεχής κυκλοφορία των υλικών αγαθών!

Ο Μαρξ, αν και θαύμαζε τον Αριστοτέλη, θεωρούσε τις απόψεις του περί ατομικής ιδιοκτησίας "ξεπερασμένες" ως στηριζόμενες στη βάση της αρχαίας κλειστής και αγροτικής προβιομηχανικής οικονομίας, όπου υπέρτατος σκοπός ήταν η "επάρκεια της πόλης".

Όμως, όπως προαναφέραμε, ο Αριστοτέλης δεν βασίστηκε σε οικονομική θεώρηση των πραγμάτων, αλλά στην ανθρώπινη φύση που, κατά τη γνώμη του, δεν μεταβάλλεται...