Εκκλησία και εθνικισμός (Μια προσφώνηση που δεν εκφωνήθηκε)

Μακαριώτατε.

Είναι γνωστή η θέση σας πως όσοι ασκούν κριτική στην ηγεσία της Εκκλησίας στρέφονται εναντίον της Ορθοδοξίας και του Έθνους. Θα αποτελούσε ματαιοπονία εκ μέρους μου, και μάλιστα στο χώρο αυτό, να προσπαθήσω να αποδείξω το αβάσιμο του ισχυρισμού σας...

Οι συθήκες έχουν πλέον ωριμάσει και οι καιροί επιβάλουν να νομιμοποιηθεί η διαφορετικότητα των απόψεων και μέσα στην Εκκλησία. Ο γόνιμος διάλογος θα συμβάλει στην ανακαίνισή της, θα τη βοηθήσει να αποκτήσει λόγο και ρόλο μέσα στην κοινωνία κι ένα ύφος πολύ διαφορετικό απ' αυτό που έχει σήμερα. Η μονοφωνία εκθέτει την Εκκλησία ενώ η πολυφωνία την αναγεννά και την εκσυγχρονίζει. Η Εκκλησία με τη σημερινή ακραία και αντιδραστική της μορφή αποτελεί βαρίδι στα πόδια της ελληνικής κοινωνίας, ίσως και μια επικίνδυνη εστία...

Αν δεχθούμε ότι η Εκκλησία προετοιμάζει έναν καινούργιο κόσμο αγάπης και δικαιοσύνης, είναι δηλαδή "γένος πνευματικό", τότε κείται πέρα και πάνω από τα επίγεια έθνη και τις πατρίδες. Βέβαια, μέσα από κρίσιμες ιστορικές συνθήκες (π.χ. Τουρκοκρατία) η Εκκλησία εξετράπη της αποστολής της και ανέλαβε ρόλο εθναρχικό για τη σωτηρία του ελληνισμού, της γλώσσας και της υπόστασής του. Σήμερα όμως η ιστορική συγκυρία δεν θυμίζει σε τίποτα τους αιώνες τις Τουρκοκρατίας...

Το τίμημα που η Εκκλησία πλήρωσε (και εξακολουθεί να πληρώνει) στο βωμό της ταύτισής της με το έθνος είναι βαρύτατο. Έχασε την οικουμενικότητα και καθολικότητά της προς όφελος του "εθνικού συμφέροντος". Έφτασε στο σημείο να μιλά περισσότερο για την "ανάσταση του Γένους" παρά για την ανάσταση του Χριστού! Προσκολλήθηκε στο παρελθόν, στην πνευματική αυτάρκεια, στον αυτοδικαιωτικό λόγο, στον κοινωνικοπολτικό αναχρονισμό, στον φονταμενταλισμό και στον αντιευρωπαϊσμό...

Σήμερα που το ελληνικό κράτος, ως απτέλεσμα των ευρύτερων ανακατατάξεων, απεθνικοποιείται σταδιακά, η Εκκλησία προσπαθεί να κρατικοποιηθεί περισσότερο, νιώθοντας ανασφαλής και μετέωρη χωρίς την ειδική σχέση της με το κράτος και τον αποκλειστικό δεσμό της με το έθνος. Μπορεί, βέβαια, να κερδίζει σε ακροατήριο και πολιτική επιρροή αλλά χάνει σε πνευματικότητα και εκκλησιαστική αυτοσυνειδησία.

Χωρίς υπερβολή, αυτό που απέρριψε ο Χριστός (την εθνική αποκλειστικότητα) μοιάζει σήμερα να επιδιώκει η επίσημη Εκκλησία. Ο Ιησούς αρνήθηκε να μετατραπεί σε εθνικό ελευθερωτή ή πολιτικό ηγέτη αλλά η Εκκλησία μας εξαντλείται στην ενασχόλησή της με θέματα εξωτερικής πολιτικής, δημογραφικού προβλήματος, αστυνομικών ταυτοτήτων, μαθητικών παρελάσεων, σχολικών βιβλίων κλπ.

Η παρένθεση που άνοιξε το 1453 πρέπει επιτέλους να κλείσει. Η Εκκλησία να ξαναγυρίσει στην κυρίως αποστολή της, τον ευαγγελισμό και τη μεταμόρφωση του κόσμου. Στη δίψα του σημερινού ανθρώπου για ζωή η Εκκλησία οφείλει να απαντήσει με τη δική της πρόταση ζωής κι όχι με τη συνεχή επίκληση της προσφοράς της στους αγώνες του έθνους!

Ο Γάλλος ορθόδοξος θεολόγος Olivier Clement έλεγε ότι ο εθνικισμός θέλησε να οικειοποιηθεί την Ορθοδοξία, να την κάνει όργανό του, να ενσταλάξει μέσα της τα μίση του, τους φόβους του, τις φαντασιώσεις του...

Προσδίδοντας στο έθνος μεταφυσική διάσταση ικανοποιούμε τις βασικές ψυχικές ανάγκες για απόκτηση συνοχής και ισχύος. Ο εχθρός βρίσκεται κάπου έξω κι έτσι ο ψυχισμός μας αποφεύγει τον εσωτερικό εμφύλιο πόλεμο. Παρέχει φαντασιακή επούλωση σε προσωπικά και συλλογικά τραύματα με το αίσθημα του ανήκειν.

Αυτονόητη συνέπεια του οικουμενικού χαρακτήρα της Εκκλησίας είναι η καταγγελία και της εμπάθειας του εθνικισμού και της χρήσης του έθνους για σκοπούς ψυχικής οικονομίας. Επιδίωξή μας πρέπει να είναι η υπέρβαση του αυτοδοξολογικού ναρκισισμού, η αναγνώριση της θετικής συνεισφοράς κάθε έθνους αλλά και κάθε θρησκείας. Οι Χριστιανοί ξεχνάμε ότι η ανάπτυξή μας άρχισε σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ο εθνικισμός δεν αποτελεί τον φυσικό χώρο της Ορθοδοξίας, αντίθετα την υποσκάπτει! Το έθνος ενδιαφέρεται να αυτοσυντηρείται και να αποδεικνύει ανταγωνιστικά την υπεροχή του. Η Εκκλησία, αντίθετα, αποσκοπεί στο να παράγει αγίους...

Στις μέρες μας, το ανανεωτικό θεολογικό ρεύμα, αν και μειοψηφικό, αγωνίζεται για την υπέρβαση του κυρίαρχου εκκλησιαστικού εθνικισμού. Τη θεωρεί αναγκαία προϋπόθεση για τον προσανατολισμό της Ορθοδοξίας σε οικουμενικότερες στάσεις και για τη διαλογική ετοιμότητά της μέσα σε ένα μεταμοντέρνο πολυπολιτισμικό περιβάλλον.